Çinko; vücut için gerekli olan (Trace Mineral) eser minerallerden biridir. Çinko vücut tarafından üretilmediği için dışarıdan alınması gereken esansiyel bir moleküldür.
Vücut içerisinde gerçekleşen her bir reaksiyonun tam randımanlı bir şekilde çalışabilmesi için gerekli olan maddelere enzim denir. Enzimler işlevlerini yerine getirirken belirli mineraller ve vitaminlerden faydalanır. Çinko da bu minerallerin en önemlilerinden biridir. Çinko vücutta yaklaşık 200 enzimin çalışması için gereklidir. Bu nedenle de sağlıklı vücut fonksiyonları için çinko mineraline ihtiyaç vardır.1
Çinkonun; bağışıklık sistemini desteklemek, saç, tırnak, cilt sağlığına katkıda bulunmak, kemik mineral yoğunluğunu artırmak, antioksidan etkinlik göstermek, göz hastalıklarının tedavisine destek olmak gibi birçok fonksiyonu bulunur.
Çinko Ne İşe Yarar?
Vücutta birçok reaksiyonun sonunda vücuda zararlı olan antioksidan maddeler oluşur. Özellikle sigara kullanımı gibi sağlığa zarar verici maddeler antioksidan oluşmasını artırır. Bu maddelerin vücuttan uzaklaştırılması ya da zararsız hale getirilmesi gerekir.
Antioksidan maddelerin uzaklaştırılması için belirli enzimler ve moleküller kullanılır. Vücutta üretilen süperoksit dismutaz adı verilen enzim, vücudun doğal antioksidanıdır. Bu doğal antioksidanın çalışabilmesi için mutlaka çinko mineraline ihtiyaç vardır. Çinko eksikliği durumlarında bu enzim tam çalışamadığı için vücudun antioksidan kapasitesi düşmektedir. Bu nedenle; vücudun antioksidan kapasitesini arttırmak ve koruma sağlayabilmek için çinko takviyesi kullanılması önerilir.
Çinko antioksidan etkisi sayesinde bağışıklık sistemi hücrelerini koruyarak hücrelerin aktivitelerini yerine getirebilmesine yardımcı olur. Böylece hastalıklara yakalanma riski azalır. Antioksidan etkinliğin haricinde bağışıklık sisteminin önemli bir grubu olan T lenfositlerin olgunlaşma süreci içinde çinko mineraline ihtiyaç vardır.2
Saç, tırnak ve cilt dokusunun ortak noktası keratin dokudur. Keratin dokunun sağlıklı olması bu üç dokunun da sağlıklı olmasını beraberinde getirir. Yapılan araştırmalar, çinko takviyesinin saç dökülmesinde ve tırnak kırılmasında azalma sağladığı gösterir. İşte bu yüzden çinko eksikliğine bağlı alopesi (saçkıran) görülen bireylerde çinko takviyesi ile saçlarda yeniden uzama sağlanabilir. Saç dökülmesi ile çinko eksikliği arasında güçlü bir korelasyon olduğunu gösteren çalışmalar da vardır.
Cilt dokusu açısından değerlendirildiğinde ise çinkonun özellikle cilt onarıcı etkinliğe sahip olduğu için cildin yenilenmesine destek sağladığı biliniyor. Akne tedavisi gören bireylerde, akne sonrası ciltte kalan yaraların iyileşmesine destek olmak amaçlı çinko takviye önerilir.
Çinko Eksikliği Nedir?
Çinko esansiyel olduğu için mutlaka beslenme yoluyla alınması gerekir. Çinko eksikliği ya da kanda çinko düşüklüğü özellikle yoğun bir şekilde tahılla beslenme (çinkoyu bağlayan fitat içermelerinden dolayı), vejetaryen olma, herhangi bir hastalık nedeniyle damar içi beslenmeye maruz kalma durumlarında görülür.
Bununla birlikte inflamatuar barsak hastalığı’na (IBS) sahip olanlarda, barsak bypass geçirenlerde, kistik fibrozlarda ve yüksek alkol kullananlarda da çinko eksikliği ile karşılaşılabilir.
Çinko eksikliği olan kişilerde; bağışıklık sisteminde zayıflama, saç dökülmesi, tırnakların kolay kırılması, yara iyileşmelerinde gecikme, iştahsızlık, tat alma hissinde azalma, gece körlüğü, görmede bulanıklık gibi göz problemleri ile karşılaşılabilir.
Çinko eksikliğinin giderilebilmesi için içerisinde çinko olan yiyecekler tüketmek ve çinko gıda takviyesi kullanmak önerilir.
Çinko Zengini Besinler
Çinko zengini gıdalar arasında en temel kaynaklar; kabuklu deniz ürünleri, balık ve ettir. Bitkisel çinko kaynakları olarak da fındık ve baklagiller sayılabilir.
Çinkonun vücut tarafından tutulma ve kullanılma oranı çinko emilimini etkileyen bileşiklerin yokluğu ve kükürt içeren amino asitlerin varlığı nedeni ile et, yumurta ve deniz ürünlerinde en yüksektir. Tam tahıllı ürünler ve bitki proteinlerindeki yüksek fitat içeriği nedeni ile ise düşüktür. Fitatlar çinkoyu bağlayarak vücut tarafından kullanımını kısıtlarlar. Mayalama işlemindeki aktivite gıdadaki fitat seviyesini azalttığı için mayalı tam tahıllı ekmekler, mayasızlara göre daha fazla çinko içerir. 2
Ulusal Gıda Kompozisyon Veri tabanı ve Oregon Üniversitesi’ne göre her 100 gr besin için; bademde 3,47 gr, tulum peynirinde 4,32 mg, fındıkta 2 mg, sütte 0,33 mg, ay çekirdeğinde 8,11 mg, pişmiş yengeçte 4,7 mg, midyede 2,97 mg, kaju fıstığında 4,8 mg, yulaf gevreğinde 3mg çinko bulunur.2
Bu metin; tüketicileri konu özelinde tarafsız ve kanıtları ile bilgilendirme amaçlı yazılmıştır.
Kaynakça
- Winterges E.S. et al. Immune-Enhancing Role of Vitamin C and Zinc and Effect on Clinical Conditions. Ann Nutr Metab 2006; 50:85–94.
- Alıntılanma tarihi: 02.09.2020 https://lpi.oregonstate.edu/mic/minerals/zinc
- Ogawa Y. et al. Zinc and Skin Disorders. Nutrients 2018,10, 199;
- Almohanna HM. et al. The Role of Vitamins and Minerals in Hair Loss: A Review. Dermatol Ther (Heidelb); 2019;9:51–70
- Farhang B. and Grondin . The Effect of Zinc Lozenge on Postoperative Sore Throat: A Prospective Randomized, Double-Blinded, Placebo-Controlled Study. Anesthesia & Analgesia;2018;126;1
- Laudermilk M. et al. Vitamin C And Zinc Intakes Are Related To Bone Macro-Architectural Structure And Strength In Prepubescent Girls. Calcif Tissue Int. 2012 December ; 91(6): 430–439
- Brandao-Neto J.The Essential Role of Zinc on Growth. Nutrition. Research;1995
- Salgueiro MJ. et al. The Role of Zinc in the Growth and Development of Children. Nutrition 18:510 –519, 2002.
ÇİNKO EKSİKLİĞİ NEDEN OLUR? BELİRTİLERİ NELERDİR?
Vücut fonksiyonlarının yerine getirilmesinde önemli rol oynayan çinko, hücreler için temel bir (trace mineral) eser mineraldir. Peki mineral nedir? Toprakta bulunan, bulunduğu toprakta yetişen bitkiler ve o bitkileri yiyen hayvanlar aracılığıyla insan vücuduna alınan inorganik bileşiklerdir. Vücut için hayati öneme sahip olan minerallerden biri olan çinko; üreme sisteminin normal fonksiyonlarının yerine getirilmesinden bağışıklık sisteminin desteklenmesine, yaraların onarımından protein ve yağ sentezlenmesine kadar pek çok vücut sisteminde yer alır. İnsan vücudunda en çok bulunan minerallerden biri olmasına rağmen vücut tarafından yeterli miktarlarda depolanamaz ve bu nedenle düzenli olarak besinlerle ya da takviyelerle alınması gerekir. Çinko eksikliği, dünya çapında ve özellikle gelişmekte olan ülkelerde önemli bir sağlık sorunudur.
Çinko Eksikliği Nedir?
Çinko, vücut tarafından sentezlenmez ve vücudun ihtiyaç duyduğu çinko miktarı karşılanmadığında çinko eksikliği yaşanabilir. Et, balık, kuru baklagiller, tahıllar ve fındık, badem, Brezilya cevizi gibi yağlı tohumlar ile mantar, ıspanak, brokoli gibi sebzeler çinko açısından zengin besinlerdir.
Günlük beslenme programına çinko içeren besinler ekleyerek zenginleştirebilirsiniz. Çinko eksikliği belirtileri genellikle yetersiz beslenmenin sonucu ortaya çıkar. Ancak yaş ile birlikte ve bazı kronik hastalıklarda çinko eksikliği belirtileri ile karşılaşılabilir. Ayrıca hamile ve emziren kadınlarda günlük çinko gereksinimi artar.
Çinko Eksikliği Neden Olur?
Çinko eksikliği, diyet ile yeterli miktarda çinko alınmadığında ortaya çıkabilir. Ancak bazı durumlarda yeterince çinko alımı gerçekleşse bile bazı hastalıklar, ilaçlar ve bazı besinler çinko emilimini engelleyerek çinko eksikliği belirtileri yaşamanıza sebep olabilir. Çinko; iskelet kası, kemik, saç, karaciğer, beyinde ve ciltte çok az miktarlarda depolanabilir.
Çinko eksikliği söz konusu olduğunda vücut bu depoları kullanabilir ya da bağırsaklardan çinkonun geri emilimini sağlayarak yetersizliği önlemeye çalışır. Çinko eksikliğine neden olan durumlar aşağıdakileri kapsayabilir:
- Çinko içeren besinlerin yetersiz tüketimine ek olarak fitat ve oksalat içeriği yüksek besinlerin aşırı tüketilmesi, çinko eksikliğine neden olabilir. Fitat ve oksalat, çinko emilimini engelleyen bileşenlerdir. Kuru baklagiller, soya ürünleri ve tam tahıllı besinler fitat; ıspanak, bamya, fındık ve çay oksalat açısından zengin besinlerdir.
- Kronik gastrointestinal hastalıklar, diyabet, karaciğer hastalığı, kistik fibrozis, böbrek hastalıkları, orak hücre hastalığı, böbrek hastalığı, aşırı alkol tüketimi, HIV enfeksiyonu gibi hastalıklar çinko emilimini engelleyerek çinko eksikliği belirtileri oluşmasına neden olabilir.
- Parenteral beslenme, sıkı vejetaryen diyetler ve anoreksiya nervoza gibi hastalıklar ile Crohn hastalığı ve ince bağırsak emilim bozukluğu, kısa bağırsak sendromu, kancalı kurt istilası ve pankreas yetmezliği çinko yetersizliğine yol açabilir.
- Bunlara ek olarak penisilamin, çeşitli diüretikler, bazı antibiyotikler, demir takviyeleri ve sodyum valproat gibi ilaçlar da çinko emilimi engelleyebilir.
- Hamilelik ve emzirme dönemindeki kadınların çinko ihtiyaçlarında artış söz konusudur. Artan çinko gereksinimi karşılanmadığında çinko eksikliği belirtileri görülebilir.
- Şiddetli yanıklar, hemodiyaliz, hemoliz, ishal ile alkol veya diüretik kullanımına bağlı idrar kaybıyla çinko eksikliği meydana gelebilir.
- Son olarak çinko emilim bozukluğu ile karakterize kalıtsal bir hastalık olan “Acrodermatitis Enteropathica”, çinko eksikliği nedenidir.
Çinko Eksikliği Belirtileri Nelerdir?
Çinko, pek çok vücut fonksiyonunda hayati rol oynadığı için eksikliği farklı sorunlara yol açabilir. Çinko eksikliğinin belirtileri kısa sürede anlaşılamayabilir. Uzun süreli yetersiz çinko tüketimi ya da emilime bağlı çinko eksikliği belirtileri şunlardır:
- Bağışıklık sisteminin zayıflamasına bağlı olarak özellikle soğuk algınlığı enfeksiyonlarına sık yakalanma ve tekrarlayan enfeksiyon tablosu.
- Kolajen sentezi sorunlarına bağlı cildin esnekliğini kaybetmesi, kırışıklık ve sarkma problemleri.
- Saç kaybı.
- Tırnak kaybı.
- Konsantrasyon zorluğu. Dikkat eksikliği ve hafıza problemleri.
- Depresyon.
- İshal.
- Yara iyileşmelerinde gecikme.
- Ağız çevresinde yaralar.
- Cilt ülserleri.
- Yaşa bağlı makula dejenerasyonu riskinde artma ve buna bağlı olarak görme problemleri.
- Koku ve tat almada bozulmalar.
- İştahta azalma ve kilo kaybı.
- Cinsel işlev bozukluğu.
- Astım semptomlarında şiddetlenme.(2)(3)
Hamilelik ve emzirme dönemindeki kadınlarda çinko eksikliği, hem annenin hem de bebeğin sağlığı üzerinde ciddi sorunlar yaratabilir. Anne karnında gelişiminin büyük bir kısmını tamamlayan bebek, ihtiyaç duyduğu çinko miktarını anneden karşılar. Bu durum annede çinko yetersizliği belirtileri oluşmasına neden olabilir. Ayrıca anneden yeterli miktarda çinko alamayan bebeklerde büyüme geriliği ve yaşa göre olması gereken kilo miktarında düşüş söz konusudur. (2)(3)
Çinko, cilt hücrelerinin esnek ve dayanıklılığında görev alan kollajen proteinin sentezinde önemli rol oynar. Çinko eksikliğinde kolajen sentezinde sorunlar yaşanabilir. Cildin esnek yapısını kaybetmesi, kırışıklık ve sarkma görünümünde artmalara neden olabilir.(4)
Çinko Eksikliği Nasıl Giderilir?
Sağlıklı bir yetişkinin saç, tırnak, kemik, diş, karaciğer, kas ile erkeklerde prostat bezinde ortalama 1 gram ile 2.5 gram arasında çinko bulunur. Çinko eksikliği belirtileri yaşadığınızı düşünüyorsanız en kısa sürede mutlaka bir doktora danışmanız gerekir. Doktor, çinko eksikliği şüphesi duyarsa öncelikle kandaki çinko miktarını ölçmek için kan testi isteyebilir. Serum çinko düzeyi 70 mikrogram/ desilitrenin altındaysa çinko eksikliği söz konusu olabilir. Bu durumda doktorunuz serum çinko seviyesine ek olarak idrar ve saç telindeki çinko seviyelerini de ölçmek isteyebilir.(5)(6) Yeterli ve dengeli bir beslenme programına süt, yoğurt, kırmızı et, tavuk, hindi, deniz mahsulleri, kuru baklagiller, yağlı tohumlar, gibi çinko içeren besinler eklenebilir ya da çinko takviyeleri kullanılabilir. (7)
Günlük Çinko İhtiyacı Ne Kadardır?
Yeterli ve dengeli bir diyette çinko eksikliği belirtileri görülmesi pek olası değildir. Ancak sağlıksız beslenme alışkanlıkları, çinko içeren besinlerin yetersiz tüketimi ya da bazı hastalıklar nedeniyle vücudun çinko gereksinimi karşılanamayabilir. Günlük çinko ihtiyacı; yaşa, cinsiyete ve bazı sağlık koşullarına göre değişiklik gösterebilir.
Yetersiz beslenme ya da Crohn hastalığı, kısa bağırsak sendromu gibi hastalıkların meydana getirdiği çinko emilimindeki bozukluklar nedeniyle meydana gelen şiddetli çinko yetersizliği durumunda doktor kontrolünde günlük 50 miligram civarında çinko destekleri kullanılabilir. Yetişkin bir bireyin günlük güvenilir çinko alım seviyesi 40 miligramdır. Önerilen miktarın üzerinde çinko tüketimi aşağıdaki sağlık sorunlarına yol açabilir:
- Mide bulantısı ve kusma
- Karın ağrısı ve kramplar
- İshal
- İştahsızlık
- Baş ağrısı. (8)
Ayrıca aşırı çinko tüketimi, bakırın emilimini azaltarak bakır eksikliğinin neden olduğu sorunlarla karşı karşıya kalmanıza yol açabilir.
Bu metin; tüketicileri konu özelinde tarafsız ve kanıtları ile bilgilendirme amaçlı yazılmıştır.
Kaynakça