Gama-glutamil transferaz (GGT), eski adıyla gama-glutamil transpeptidaz (GGTP), hücre zarlarında bulunan ve özellikle karaciğer, böbrek ve pankreasta bulunan bir enzimdir (1). GGT, glutatyon metabolizmasında kritik rol oynar ve vücudun detoksifikasyon süreçlerinde hayati öneme sahiptir (2). Bu enzim, glutatyon ve diğer gama-glutamil bileşiklerinin hidrolizini katalize ederek hücresel antioksidan savunma mekanizmalarında görev alır. GGT düzeylerindeki artış, karaciğer hasarının erken bir göstergesi olarak kabul edilir (3). Karaciğer ve safra yolu hasarı durumunda GGT kan dolaşımına sızar ve serum düzeylerinde yükselme gözlenir. Bu durum, hepatosellüler hasar ve kolestatik durumların ayırıcı tanısında önemli bilgiler sağlar (4).
1.GGT Yüksekliği Neden Olur?
GGT yüksekliğinin çok sayıda nedeni bulunmaktadır ve bu nedenler hepatik ve ekstra-hepatik olmak üzere iki ana kategoride sınıflandırılabilir:
a.Hepatik Nedenler
Alkolik karaciğer hastalığı, GGT yüksekliğinin en sık nedenlerinden biridir (5). Alkol tüketimi GGT sentezini indükler ve düzenli alkol kullanımında GGT düzeyleri normale göre 5-10 kat yükselebilir. Bu artış alkol bırakıldıktan sonra 2-6 hafta içinde normale döner.
Non-alkolik yağlı karaciğer hastalığı (NAFLD/MASLD): Modern toplumda GGT yüksekliğinin giderek artan bir nedenidir (6). NAFLD'de GGT düzeyleri genellikle normal üst sınırın 2-3 katı kadar yükselir ve metabolik sendrom şiddeti ile korele olur.
Viral hepatitler : (A, B, C, D, E) akut veya kronik formlarında GGT yüksekliğine neden olur. Akut viral hepatitlerde GGT artışı genellikle ALT ve AST yüksekliğine eşlik eder.
Kolestatik durumlar : GGT'de en dramatik yükselme, tıkayıcı sarılık durumunda gözlenir. Safra taşları, biliyer striktür, primer biliyer kolanjit, primer sklerozan kolanjit ve intra/ekstrahepatik kolestazda GGT düzeyleri normal üst sınırın 5-12 katına kadar yükselebilir (7).
İlaç kaynaklı karaciğer hasarı (DILI): Özellikle kolestatik veya karışık tipte GGT yüksekliğine neden olur. Antibiyotikler, analjezikler, antikonvülzanlar ve bitkisel ürünler sorumlu olabilir.
Hepatoselüler karsinom ve karaciğer metastazları GGT düzeylerinde belirgin artışa neden olabilir.
b.Ekstrahepatik Nedenler
Pankreas hastalıkları: Özellikle akut pankreatit ve pankreas kanseri GGT yüksekliğine yol açabilir (8).
Miyokard enfarktüsü: Akut dönemde GGT artışına neden olur, bu durum genellikle 3-4 gün sürer.
Diabetes mellitus: Özellikle kötü kontrollü olgularda GGT yüksekliği görülebilir (9).
Obezite ve metabolik sendrom GGT düzeylerinde artışla ilişkilidir (10).
İlaç indüksiyonu Fenitoin, karbamazepin, rifampisin, warfarin gibi mikrozomal enzimleri indükleyen ilaçlar GGT artışına neden olur.
2.GGT Yüksekliği Tehlikeli midir?
GGT yüksekliğinin tehlike derecesi altta yatan nedene, yüksekliğin derecesine ve süresine bağlıdır:
Hafif yükseklikler (normal üst sınırın 2-3 katı), genellikle benign seyir gösterir ve yaşam tarzı değişiklikleri ile düzelme görülür. Bu durumlar özellikle NAFLD, hafif alkol kullanımı veya ilaç etkilerinde gözlenir.
Orta derecede yükseklikler (normal üst sınırın 3-10 katı), daha ciddi karaciğer hastalıklarını düşündürür ve kapsamlı araştırma gerektirir. Bu durumda viral hepatitler, otoimmün karaciğer hastalıkları veya DILI akla gelmelidir.
Belirgin yükseklikler (normal üst sınırın >10 katı), genellikle kolestatik durumları işaret eder ve acil değerlendirme gerektirir (11). Bu durumda safra yolu obstrüksiyonu, kolanjit veya ciddi hepatoselüler hasar söz konusu olabilir.
Persistant yükseklik, sürekli karaciğer hasarını gösterir ve siroz gelişimi açısından risk faktörüdür. Uzun süre izlenen çalışmalar, devam eden GGT yüksekliğinin kardiyovasküler hastalık ve tüm nedenlere bağlı mortalite riski ile ilişkili olduğunu göstermiştir (12).
3.GGT Neyi Gösterir?
GGT, karaciğer fonksiyonlarının değerlendirilmesinde çok boyutlu bilgi sağlar:
Kolestatik durumların tanısında GGT, alkalen fosfataz (ALP) ile birlikte değerlendirilir. ALP yüksekliği ile birlikte GGT artışı hepatik kaynaklı kolestazı gösterirken, izole ALP yüksekliği kemik hastalıklarını düşündürür.
Alkol kullanımının monitörizasyonunda GGT önemli bir biyobelirteçtir. Düzenli alkol tüketiminde GGT/ALT oranı >6 olur ve bu durum alkolik karaciğer hastalığı için karakteristiktir.
Hepatoselüler hasar ile kolestatik hasarın ayırımında GGT/ALP oranı kullanılır. GGT/ALP oranının >2.5 olması hepatoselüler komponenti, <0.8 olması kolestatik komponenti düşündürür.
Metabolik riskin değerlendirilmesinde GGT düzeyleri insulin rezistansı, metabolik sendrom ve kardiyovasküler hastalık riski ile korelasyon gösterir (13).
Prognoz tahmininde GGT düzeyleri, karaciğer hastalığının progresyonu ve genel mortalite riski açısından bağımsız prediktör olarak kabul edilir.
4.GGT Referans Değerleri Nelerdir?
GGT referans değerleri yaş, cinsiyet ve laboratuvar metodolojisine göre değişkenlik gösterir (14):
Yetişkinler için Normal Aralıklar:
- Erkekler: 8-61 IU/L (15-50 U/L)
- Kadınlar: 5-36 IU/L (9-36 U/L)
Yaş Gruplarına Göre Referans Değerler:
- Yenidoğanlar: 12-122 IU/L (fizyolojik olarak yüksek)
- 1-12 ay: 1-34 IU/L
- 1-15 yaş: 3-22 IU/L
- Yaşlı erişkinler (>65 yaş): Genç erişkinlerden %10-15 daha yüksek
- Bütüncül yaklaşımda GGT değerinin 12-15 IU/L altında olması beklenir.
GGT Yüksekliğinin Klinik Sınıflandırması:
- Hafif yükseklik: Normal üst sınırın 1-3 katı
- Orta derecede yükseklik: Normal üst sınırın 3-10 katı
- Belirgin yükseklik: Normal üst sınırın 10-20 katı
- Masif yükseklik: Normal üst sınırın >20 katı
Hamilelik döneminde, özellikle üçüncü trimesterde GGT düzeyleri fizyolojik olarak düşük seyreder. Menopoz sonrası kadınlarda ise GGT düzeyleri erkek düzeylerine yaklaşır.
5.GGT Düşüklüğü Neyi Gösterir?
GGT düşüklüğü, yüksekliğe göre daha nadir görülür ve genellikle klinik önemi sınırlıdır:
Fizyolojik düşük değerler genç kadınlarda, hamilelik döneminde ve çocuklarda normal olarak görülür. Hipotiroidizm GGT düzeylerinde azalmaya neden olabilir, bu durum metabolik hızın yavaşlaması ile ilişkilidir. Malnutrisyon ve protein eksikliği, durumlarında enzim sentezinin azalması sonucu GGT düşüklüğü görülebilir. Ciddi karaciğer yetmezliği son dönemde, karaciğerin sentez kapasitesinin azalması sonucu tüm enzim düzeylerinde azalma görülür.
GGT düşüklüğü genellikle tedavi gerektirmez ve altta yatan nedenin düzeltilmesi ile normale döner.
6.GGT Yüksekliğinde Ne Yapılmalıdır?
GGT yüksekliğinin değerlendirilmesi sistematik bir yaklaşım gerektirir:
1.Ayrıntılı Anamnez ve Fizik Muayene
Alkol kullanım öyküsü, miktar ve süre açısından detaylı sorgulanmalıdır. Günlük 20-30 gram alkol bile GGT yüksekliğine neden olabilir.
İlaç öyküsü kapsamlı olarak alınmalı, reçeteli ilaçlar, OTC preparatlar ve bitkisel ürünler sorgulanmalıdır.
Semptom sorgulaması: Karın ağrısı, sarılık, kaşıntı, yorgunluk, kilo kaybı gibi semptomlar araştırılmalıdır.
2.Ek Laboratuvar Testleri
Karaciğer fonksiyon paneli: ALT, AST, ALP, total ve direkt bilirubin, albumin, protrombin zamanı değerlendirilmelidir.
Viral hepatit serolojisi: HBsAg, anti-HCV, HAV IgM gerekli durumlarda bakılmalıdır.
Otoimmün hepatit markerleri: ANA, ASMA, anti-LKM, anti-mitokondriyel antikor değerlendirilmelidir.
Metabolik değerlendirme: Açlık glukozu, lipid profili, HbA1c, ferritin, transferrin satürasyonu bakılmalıdır.
7.GGT Yüksekliğini Düşürmek İçin Ne Yapılmalıdır?
GGT düzeylerinin normalizasyonu, altta yatan nedenin tedavisi ile mümkündür:
a.Yaşam Tarzı Modifikasyonları
Alkolün kesilmesi: Alkolik karaciğer hastalığında mutlak gereklidir. Alkol bırakıldıktan 2-6 hafta sonra GGT düzeyleri normale döner.
Kilo yönetimi: NAFLD/MASLD'de %7-10 kilo kaybı GGT düzeylerinde %30-50 azalma sağlar. Haftada 0.5-1 kg kilo kaybı hedeflenir.
Fiziksel aktivite: Haftada 150 dakika orta yoğunlukta egzersiz önerilir. Aerobik ve rezistans egzersizlerinin kombinasyonu idealdir.
Diyet modifikasyonu:
- Basit karbonhidrat kısıtlaması
- Omega-3 yağ asitlerinden zengin beslenme
- Antioksidan açısından zengin gıdalar (yeşil çay, kurkumin)
- Fruktoz ve işlenmiş gıda kısıtlaması
b.İlaç Yönetimi
Hepatotoksik ilaçların kesilmesi: DILI'den sorumlu ilaçlar derhal kesilmeli, gerekli durumlarda alternatif ajanlar kullanılmalıdır.
Doz ayarlaması: Karaciğer hasarı varlığında ilaç dozları hepatik fonksiyona göre ayarlanmalıdır.
İlaç etkileşimlerinin önlenmesi: Sitokrom P450 sistemini indükleyen veya inhibe eden ilaçlar dikkatli kullanılmalıdır.
Karaciğer destekleyen takviyeler: Enginar, deve dikeni, brokoli filizi gibi takviyeler karaciğer destekleyici olarak kullanılabilir.
c.Takip ve Monitörizasyon
Düzenli GGT kontrolü: Tedavi yanıtının değerlendirilmesi için 3-6 aylık periyodlarla GGT takibi yapılır.
Kapsamlı karaciğer fonksiyon değerlendirmesi: ALT, AST, ALP, bilirubin, albumin, protrombin zamanı düzenli takip edilir.
Komorbidite yönetimi: Diabetes, hipertansiyon, dislipidemi gibi eşlik eden durumların optimal kontrolü sağlanır.
Sonuç
GGT yüksekliği, karaciğer ve safra yolu hastalıklarının değerlendirilmesinde kritik öneme sahip bir laboratuvar bulgusudur. Alkol kullanımından metabolik karaciğer hastalıklarına kadar geniş bir yelpazede nedensel faktörler rol oynar. Erken tanı ve uygun tedavi ile çoğu vakada başarılı sonuçlar elde edilebilir. Sistematik yaklaşım, multidisipliner değerlendirme ve düzenli takip optimal hasta sonuçları için gereklidir. GGT düzeylerinin normalizasyonu sadece karaciğer sağlığını değil, aynı zamanda genel metabolik sağlığı da iyileştirir.
Kaynaklar
- Medscape. (2024). Gamma Glutamyl Transferase: Reference Range, Interpretation, Collection and Panels. Retrieved from https://emedicine.medscape.com/article/2087891-overview
- Labcorp. (2025). Gamma-Glutamyl Transferase Test | GGT Test for Liver Health. Retrieved from https://www.ondemand.labcorp.com/lab-tests/ggt-test
- Cleveland Clinic. (2023, August 29). Gamma-Glutamyl Transferase (GGT) Test: What It Is & Results. Retrieved from https://my.clevelandclinic.org/health/diagnostics/22055-gamma-glutamyl-transferase-ggt-test
- MedlinePlus. (2025). Gamma-glutamyl Transferase (GGT) Test: MedlinePlus Medical Test. Retrieved from https://medlineplus.gov/lab-tests/gamma-glutamyl-transferase-ggt-test/
- NHS SPS. (2024, May 23). Assessing liver function and interpreting liver blood tests. Retrieved from https://www.sps.nhs.uk/articles/assessing-liver-function-and-interpreting-liver-blood-tests/
- BMC Gastroenterology. (2020, July 10). Frequently abnormal serum gamma-glutamyl transferase activity is associated with future development of fatty liver: a retrospective cohort study. Retrieved from https://bmcgastroenterol.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12876-020-01369-x
- Exeter Clinical Laboratory International. (2025). Gamma-Glutamyl transpeptidase (GGT). Retrieved from https://www.exeterlaboratory.com/test/gamma-glutamyl-transpeptidase-ggt/
- Vinmec International Hospital. (2024, December 28). What causes elevated GGT levels? Retrieved from https://www.vinmec.com/eng/blog/what-causes-high-ggt-index-en
- Medical News Today. (2024, August 1). GGT test: Normal ranges, uses, results, and what to expect. Retrieved from https://www.medicalnewstoday.com/articles/325199
- Testing.com. (2022, September 29). GGT Blood Test (Gamma Glutamyl Tranferase/Transpeptidase). Retrieved from https://www.testing.com/tests/gamma-glutamyl-transferase-ggt/
- Redcliffe Labs. (2025, January 1). GGT Test: Price, Range, Preparation, Results, & More. Retrieved from https://redcliffelabs.com/myhealth/lab-test/gamma-glutamyl-transferase-ggt-test/
- PMC - National Center for Biotechnology Information. Gamma-Glutamyltransferase: A Predictive Biomarker of Cellular Antioxidant Inadequacy and Disease Risk. Retrieved from https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4620378/
- American Academy of Family Physicians. (1999, April 15). Special Considerations in Interpreting Liver Function Tests. Retrieved from https://www.aafp.org/pubs/afp/issues/1999/0415/p2223.html
- Medical News Today. (2024, August 1). Gamma-glutamyl transferase (GGT) blood test. Retrieved from https://www.medicalnewstoday.com/articles/325199
- Cleveland Clinic Journal of Medicine. How should a patient with an isolated GGT elevation be evaluated? Retrieved from https://www.ccjm.org/content/ccjom/67/5/315.full.pdf