Selenyum, vücudun sağlıklı bir yaşam için ihtiyaç duyduğu eser minerallerden bir tanesidir. Yapılan bilimsel çalışmalar hem insanlar hem de hayvanlar için önemli bir mineral olduğunu göstermektedir. Selenyum ihtiyacı besinlerle veya gıda takviyeleri yoluyla giderilebilir. “Selenyum nedir?”, “Selenyum eksikliği belirtileri nelerdir?”
Selenyum Nedir?
Günümüzde sağlığa olan sayısız faydası ile bilinen selenyumun önemi üzerine yapılan pek çok bilimsel araştırma vardır.
Selenyum; canlıların vücudunda sentezlenemeyen yani üretilemeyen sağlıklı bir organizma için dışarıdan alınması gereken (Trace mineral) eser minerallerdendir. Selenyum doğada organik olarak havada, suda ve toprakta bulunur. Selenyumun insan vücudundaki temel görevi enzimlerin yapısına kofaktör olarak katılmasıdır. Bir başka ifadeyle selenyum organizmada düzenleyici olarak rol alır. Kas ve iskelet sisteminden karaciğere, tiroid bezine kadar pek çok organ ve dokuda bulunan selenyum mineralinin vücuttaki emilimi onikiparmak bağırsağında gerçekleşir.
Selenyum Nasıl Kullanılır?
Selenyum bakımından zengin coğrafyada yaşayan kişiler selenyum ihtiyacını büyük ölçüde besinler yoluyla karşılayabilir; ancak çeşitli nedenlerle selenyum eksikliği bulunan kişilerin bu önemli mineralin eksikliğini selenyum takviyesi yardımıyla gidermeleri de mümkündür. Tüm minerallerde olduğu gibi selenyumunda yemekten 30 dakika önce alınması uygundur.
Selenyum Ne İşe Yarar? Selenyumun Faydaları Nelerdir?
Selenyum yararları üzerine yapılan çalışmalara her geçen gün bir yenisi eklenmektedir. Bu araştırmalara göre insan vücudunda yaklaşık olarak 3-20 mcg selenyum minerali bulunur.(3) Bunun büyük kısmı iskelet kasında depolanır. Ancak selenyumun faydaları sadece kas ve iskelet sistemi ile sınırlı değildir. Selenyum insan vücudundaki düzenleyici rolü sayesinde pek çok sistemin sağlıklı işlemesine yardımcı olabilir. Selenyumun faydalarından bazıları şu şekilde sıralanabilir:
- Selenyum kalp ve damar sağlığının korunmasına katkıda bulunabilir. Koroner arter kalp hastalığı bulunan kişilerin büyük çoğunluğunun kan değerlerindeki selenyum düzeylerinin düşük olduğu görülür.
- Son yıllarda selenyum hakkında yapılan çalışmalar; selenyumun prostat, mide, karaciğer, akciğer kanseri gibi hastalıkları önleme konusunda etkili olabileceğini göstermektedir.(4 5 6) Bunun yanı sıra bazı çalışmalar kanserli hastalara tedavi sırasında verilen selenyum takviyelerinin kanserin ilerleyişini yavaşlattığını da ileri sürmektedir.
- Yapılan bilimsel çalışmalara göre, selenyum takviyeleri kanser tedavisi sırasında kullanılan ilaçların yan etkilerini en aza indirmeye yardımcı olur.
- Selenyum minerali güçlü bir antioksidandır. Besinlerin parçalanması gibi süreçlerin sonunda vücutta serbest radikal adı verilen maddeler açığa çıkar. Organizmada serbest radikallerin fazla olması hücrenin yaşlanma sürecini artırabilir. Antioksidanlar serbest radikallerle savaşır ve kırmızı kan hücrelerinin sağlığını korumaya destek olabilirler. Aynı zamanda yaşlanmaya bağlı etkileri hafifleterek yaşlanma sürecini geciktirmeye katkıda bulunabilirler.
- Selenyum, antioksidan özelliği sayesinde oksidatif stresle savaşarak bağışıklık sisteminin normal fonksiyonuna katkıda bulunur.
- Selenyumun en önemli özelliklerinden bir tanesi vücuttaki pek çok tepkimenin gerçekleşmesini sağlayan enzimlerin yapısında düzenleyici olarak görev almasıdır.
- Selenyum, iç salgı bezlerinin ve hormonların çalışmasını düzenler. Selenyum minerali tiroid bezinden salgılanan T3 ve T4 hormonlarının sentezi için oldukça önemlidir. İskelet kasından sonra en yüksek selenyum konsantrasyonuna sahip organlardan bir tanesi tiroid bezidir.
- Selenyumun erkeklerde en çok depolandığı organlardan bir tanesi testislerdir. Erkek üreme organı olan testislerde yüksek oranda selenyum bulunur. Bir başka ifadeyle selenyum erkek üreme hücresi olan spermin kalitesi, morfolojisi ve sayısı üzerinde olumlu etkilere sahiptir.
Selenyum Nelerde Vardır?
Hayvansal kaynaklı ürünler selenyum bakımından oldukça zengindir. Bunlar içerisinde ilk sırada böbrek, ciğer gibi sakatatlar yer alır. Bunlara ek olarak deniz ürünleri, tavuk eti, kırmızı et de selenyum kaynakları arasında sayılabilir. Selenyum toprakta bulunan bir mineral çeşididir. Bu nedenle sadece hayvansal gıdalar değil bitkisel kaynaklı gıdalarda da selenyum bulunur. Burada önemli olan bitkinin yetiştiği toprakta bulunan selenyum miktarıdır.
Günlük Selenyum İhtiyacı Ne Kadardır?
Toprakta, havada, suda bol miktarda selenyum bulunur. Başta hayvansal gıdalar olmak üzere yeşil mercimek, kırmızı mercimek gibi bakliyatlar selenyum bulunan besinler arasında yer alır. Bu nedenle sağlıklı beslenen kişiler günlük selenyum ihtiyacını gıdalardan büyük oranda karşılayabilirler. Ancak hayvansal gıdaları yeterli miktarda tüketmeyen ya da vücudunda selenyumun emilimi ile ilgili bir aksaklık bulunan kişilerin günlük selenyum ihtiyacını gıda takviyeleri yardımıyla gidermesi önerilir. Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından hazırlanan Türk Gıda Kodeksi Gıda Etiketleme Tüketicileri Bilgilendirme Yönetmeliği’ne bakıldığında 4 yaş ve üzerindeki yetişkinler için günlük selenyum dozu miktarının 55 mcg olduğu görülür(11). Bazı araştırmalara göre kişilerin vücudundaki selenyum miktarına bağlı olarak günlük selenyum kullanımı 50-200 mcg arasında değişiklik gösterebilir.(12)
Selenyum Eksikliği Nedir?
Selenyum havada, suda ve toprakta bulunan bir mineral olmasına rağmen her yerde aynı miktarda selenyum bulmak mümkün değildir. Doğasında yeterli miktarda selenyum bulunmayan bölgelerde yaşayan kişilerde selenyum eksikliği görülebilir. Ayrıca hamilelik sürecinde anne adaylarının ihtiyaç olması halinde selenyum kullanımında fayda vardır. Bu dönemde anne adaylarında selenyum eksikliği görülebilir. Selenyumun emilimi onikiparmak bağırsağında gerçekleşir. Emilimi etkileyebilecek sindirim sistemi rahatsızlıklarında da selenyum eksikliği ortaya çıkabilir.
Selenyum Eksikliği Belirtileri
Selenyum eksikliği belirtilerinden bazıları şu şekilde sıralanabilir:
- Selenyum eksikliğinde tiroid bezi hastalıklarından olan guatr gibi sorunlar görülebilir.
- Hormonların yapımında aktif rol oynayan selenyumun eksik olması halinde üreme problemleri görülebilir.
- Selenyumun en çok depo edildiği organlardan birisi olan karaciğerde hepatit, siroz gibi çeşitli belirtiler varsa selenyum eksikliği söz konusu olabilir.
- Depresyon, anksiyete gibi psikolojik rahatsızlıklar varsa selenyum eksikliğinden kaynaklı olabilir.
- Yapılan bazı çalışmalar selenyum eksikliğinin diyabet ve insülin direnci riskini ortaya çıkarabileceğini göstermektedir.
- İskelet sistemini etkileyen hastalıklar görülebilir.
Bu metin; tüketicileri konu özelinde tarafsız ve kanıtları ile bilgilendirme amaçlı yazılmıştır.